Найвялікшы з народжаных жанчынай
Імя пачэснага і слаўнага Прарока Прадцечы і Хрысціцеля Гасподня Іаана, найвялікшага са святых, суровага аскета, прапаведніка пакаяння, бязбоязнага выкрывальніка граху вылучана ў царкоўным календары адмысловай вобразам. Нікога са святых Царква так не называе, як яго. Шэсць разоў у годзе здзяйсняецца ўслаўленне памяці святога Прарока. Зусім нядаўна святкавалася нараджэнне Хрысціцеля Гасподня, у народзе вядомае як Купалле, а ўжо 11 верасня ўшаноўваецца Усячэнне галавы святога Прадцечы.
Бацькі святога Іаана, як апавядае Евангелле, належалі да старажытнага святарскага роду, які бярэ пачатак ад Аарона — першага старазапаветнага святара іудзейскага народа (Лк. 1, 5). Састарэлыя бацькі Прарока вылучаліся праведным жыццём, аднак, нягледзячы на гэта, былі вельмі няшчасныя — яны былі бяздзетныя. Справа ў тым, што ў тыя часы сярод яўрэяў існавала меркаванне, што калі ў сямейнай пары няма дзіцяці, то на іх ляжыць Божае пракляцце за таемны грэх аднаго ці абодвух бацькоў. Пакорліва спадзеючыся на волю Усявышняга, давяраючы Яму, як некалі праведныя Аўраам і Сара, праведныя Захарыя, бацька будучага вялікага Прарока, і Елізавета, маці Іаана Хрысціцеля, былі ўзнагароджаны.
Аднойчы падчас служэння ў храме Захарыю з`явіўся анёл (па паданні, гэта быў архангел Гаўрыіл), які прынёс старцу радасную вестку пра хуткае нараджэнне сына. Анёл паведаміў, што дзіця будзе вялікім перад Богам, напоўніцца Духам Святым яшчэ ва ўлонні маці сваёй, многіх з сыноў Ізраілевых зверне да Бога, якому будуць падараваны дух і сіла прарока Іліі (Мф. 1, 15-17). Таксама ён сказаў імя будучага немаўляці — Іаан (з яўрэйскай мовы — «міласць Божая»). Пра яго юнацтва ў Евангеллі сказана вельмі мала. Евангеліст Лука, адзіны з апосталаў Благавесця, хто апавядае пра святога Прадцечу, кажа толькі пра кранаючы момант наведвання юнай Дзевай Марыяй састарэлай Елізаветы. Пры гэтым маці прарока адчула, што «устрапянулася дзіцятка ва ўлонні яе».
З Евангелля вядома, што святы Іаан жыў у пустыні да дня свайго з`яўлення Ізраілю. Неўзабаве пасля Нараджэння Хрыстова і пачатку забівання Ірадам Віфлеемскіх немаўлят, маці, жадаючы захаваць жыццё будучаму Прароку, вымушана была ратавацца ўцёкам. Месца, дзе хавалася праведная Лізавета, сёння іудзеі называюць «га-іешымон» (з яўрэйскай — «страшная»). Бацькі ж Хрысціцеля Гасподня вельмі хутка загінулі ад рук падданых цара за нежаданне раскрыць месца, дзе хавалася немаўля, абранае Богам. Тут, у пустыні, правёў святы Іаан трыццаць гадоў. Сілкуючыся акрыдамі (адмысловым выглядам саранчы, якая па законе Майсея лічылася «чыстай», прыдатнай для ўжывання ў ежу), дзікім мёдам, святы Іаан асабліва блізка адчуваў прысутнасць Бога, чуючы Яго голас сярод поўнага бязмоўя.
Зважаючы на такі лад жыцця Прадцечы, Царква ў сваіх богаслужэбных тэкстах называе яго «добрым выхаваннем пустыні», «галубкай пустынелюбнай», «цяльцом устрымання», «грамадзянінам пустыні», бо, знаходзячыся па існасці чалавекам, Іаан адрозніваўся раўнаангельскім жыццём. Яго вучэнне было прасякнута маральнай чысцінёй, ачышчэннем ад заган, набыццём несцяжальнасці і браталюбства. Кожнае яго слова было напоўнена жывымі, яркімі вобразамі, узятымі з прыроды і штодзённага жыцця. Іудзейскі гісторык Іосіф Флавій, сучаснік тых падзей, сведчыць, што ўлада Прадцечы была настолькі вялікая над іудзеямі, што сам цар Ірад баяўся ўплыва вялікага настаўніка. Разам з тым, Іаанава хрышчэнне, якое насіла пакаянны характар, было толькі падрыхтоўкай да іншага хрышчэння, большага і найдасканальнейшага.
Сёння пачэсны і слаўны Прарок Прадцеча і Хрысціцель Гасподні Іаан прадстаіць прастолу Усеўладара, падзяляючы гэта месца толькі з Богамаці. Разам з Ёй іудзейскі пустыннік з суровым і журботным абліччам малітоўна распасцірае рукі і моліць Нябеснага Айца за паўшае чалавецтва. Царква называе яго апошнім з прарокаў і першым з апосталаў, хто сваім жыццём і заклікам да пакаяння не толькі ўзвясціў пра Прышэсце ў свет Збавіцеля, але і паказаў, што пакаянне ў жыцці чалавека ёсць іншае хрышчэнне, збавенне ад грахоў і зварот да Бога.
